काठमाडौं । त्रिभुवन विश्वविद्यालयका क्याम्पसमा विगत एक दशकदेखि स्वतन्त्र विद्यार्थी युनियन (स्ववियु) निर्वाचन हुन सकेको छैन । प्रत्येक दुई/दुई वर्षमा हुने निर्वाचन २०६५ सालयता नियमित हुन सकेको छैन ।

पञ्चायतकाल, सशस्त्र द्वन्द्व, राजाको प्रत्यक्ष शासनकालमा पनि नियमित हुँदै आएकोमा अहिले मुलुकमा लोकतान्त्रिक गणतन्त्र स्थापना भएपछि भने स्ववियु निर्वाचन १३ वर्षदेखि हुन सकेको छैन । गणतन्त्र स्थापना भएपछि एक पटक मात्र भएको निर्वाचन त्यसपछि भने नियमित हुन नसकेको हो ।

त्रिविले शैक्षिक क्यालेण्डरमा नै हरेक दुई वर्षमा फागुन १४ गते स्ववियु निर्वाचनको कार्यतालिका राखेर निर्वाचन गराउँदै आएको थियो । विसं २०६५ सम्म नियमित हुँदै आएको निर्वाचन अहिले भने रोकिएको छ । २०६५ सालपछि एकै पटक आठ वर्षपछि २०७३ चैत १५ गते भएको थियो ।

२८ वर्ष उमेर हदबन्दी र मिश्रित निर्वाचन प्रणाली लागू भएपछि नियमति स्ववियु निर्वाचन भएको छैन । पछिल्लो पटक उमेर हदबन्दी र मिश्रित निर्वाचन प्रणाली लागू भएपछि पहिलो पटक २०७३ सालमा त्रिविले स्ववियु निर्वाचन गराए पनि आंशिकरुपमा केही क्याम्पसमा मात्र भएको थियो तर त्यसपछि यता पटक–पटक त्रिविले स्ववियु निर्वाचन घोषणा गरे पनि हुन सकेको छैन ।

अनेरास्ववियुका अध्यक्ष सुनिता बरालले आफ्नो संगठन स्ववियु निर्वाचनका लागि तयार रहेको बताए । उनले अहिले फागुन १४ गते हुन नसके पनि चैतमा चुनाव गर्नुपर्ने बताए । ‘नेपालको शैक्षिक नीति परिवर्तनका लागि मुख्य भूमिका खेल्ने स्ववियु अहिले क्याम्पसमा रहेको छैन,’ उनले भने, ‘नेपालको विद्यार्थी आन्दोलनलाई रक्षा गर्ने स्ववियुको निर्वाचन चाँडै तोक्नुपर्दछ ।’

उनले त्रिविलाई स्ववियु निर्वाचनको मिति तोक्नसमेत आग्रह गरे । ‘त्रिविले स्ववियु निर्वाचनका सम्बन्धमा चाँडै नै विद्यार्थी संगठनबीच छलफल गरेर मिति तोक्नुपर्दछ,’ उनले भने, ‘हामी विद्यार्थी संगठन पनि असहमतिका बाबजुद सहमति खोजेर लामो समयदेखि हुन नसकेको निर्वाचन गर्ने पक्षमा छौं ।’

नेपाल विद्याथी संघका नेता बलदेव तिमिल्सेनाले त्रिविले चाँडै निर्वाचनको मिति घोषणा गर्नुपर्ने बताए । उनले त्रिविका पदाधिकारीको गैरजिम्मेवारीपन कार्यले निर्वाचन हुन नसकेको बताए । ‘हामीले निर्वाचन कार्यतालिका तत्काल प्रकाशन गर्न दवाव दिएका छौँ,’ उनले भने, ‘यदि एक हप्ताभित्र निर्वाचनको तालिका प्रकाशन नगरे हामी त्रिविका विरुद्ध निर्वाचन गर्न दबाब दिँदै संघर्षका कार्यक्रम सार्वजनिक गर्दछौँ ।’

उमेर हदबन्दी र मिश्रित प्रणाली मान्छौँ

उनले उमेर हदबन्दी र निर्वाचन प्रणालीको कारणले स्ववियु निर्वाचन प्रभावित भएको हुन सक्ने बताए । उनले आफ्नो संगठन उमेर हदबन्दी र प्रणालीमा लचकता अपनाउने बताए । ‘उमेर हदबन्दी र प्रणालीप्रति हाम्रो अझै असहमति छ,’ उनले भने, ‘तर निर्वाचनका लागि भने ३० वर्ष उमेर हदबन्दी र मिश्रित निर्वाचन प्रणालीमा हामी सहमति गरेर जान्छौ ।

हाम्रै कारणले निर्वाचन हामी रोक्दैनौँ ।’ उनले त्रिवि सभा र क्याम्पस व्यवस्थापन समितिमा विद्यार्थीको भावना प्रतिनिधित्व गर्दै स्ववियुका पदाधिकारी जाने गर्दथ्यँ, उनले भने, ‘तर अहिले विगत १३ वर्षदेखि स्ववियुका प्रतिनिधित्व हुन सकेको छैन ।’

अनेरास्ववियु (क्रान्तिकारी) का अध्यक्ष पञ्चा सिंहले स्ववियु निर्वाचनका लागि आफ्नो संगठन तयार रहेको बताए । उनले आफूहरुले स्ववियु निर्वाचनको मिति तत्काल तोक्न त्रिवि पदाधिकारीसँग आग्रह गरिसकेको समेत बताए । उनले तत्काल स्ववियु निर्वाचनको मिति नतोके आन्दोलनका कार्यक्रम पनि गर्ने जानकारी दिए । अध्यक्ष सिंहले केही विद्यार्थी संगठन हार्ने डरका कारण पनि निर्वाचनबाट भागेको हुन सक्ने बताए ।

अनेरास्ववियुका अध्यक्ष सुदेश पराजुलीले हाम्रो संगठन तयार रहेको बताए । उनले स्ववियुको गरिमा बढाउनका लागि निर्वाचन आवश्यक रहेको बताए । ‘राजाको प्रत्यक्ष शासनकालमा पनि भएको निर्वाचन आज लोकतान्त्रिक गणन्त्रको शासनमा नहुन दुःखद् हुनु हो,’ उनले भने, ‘त्रिविले चाँडै नै स्ववियु निर्वाचनको मिति घोषणा गरोस् ।’

स्ववियु निर्वाचन मिश्रित निर्वाचन प्रणालीमा रहेको छ । सभापति, सचिव र कोषाध्यक्ष प्रत्यक्ष निर्वाचन तथा उपसभापति र सहसचिव समानुपातिक र ५० प्रतिशत सदस्य समानुपातिकबाट चयन हुन्छन् । अनेरास्ववियुका अध्यक्ष पराजुलीले स्ववियु निर्वाचन गर्नका लगि त्रिविले पहलकदमी लिनुपर्ने बताए ।

त्रिवि सभाका निवर्तमान सिनेटर तथा आरआर क्याम्पसका निर्वतमान सभापति तपेन्द्र शाहीले स्ववियु निर्वाचन नहुनेमा विद्यार्थी संगठन र त्रिवि पदाधिकारी नै दोषी रहेको बताए । ‘त्रिविका पदाधिकारी पनि स्ववियु निर्वाचन गर्न जोखिम लिँदैनन्,’ उनले भने, ‘विद्यार्थी संगठन आफू हार्ने डरले निर्वाचनमा सहभागी नभएर विभिन्न आन्दोलन गरी निर्वाचन भाड्ने काम गर्दछन् ।’ उनले स्ववियु निर्वाचन नहुँदा त्रिविमा विभिन्न नाममा विद्यार्थी संगठनले अराजकता मच्चाइरहेको समेत बताए ।

‘त्रिविले स्ववियु निर्वाचनका सम्बन्धमा चाँडै नै विद्यार्थी संगठनबीच छलफल गरेर मिति तोक्नुपर्दछ,’ उनले भने, ‘हामी विद्यार्थी संगठन पनि असहमतिका बाबजुद सहमति खोजेर लामो समयदेखि हुन नसकेको निर्वाचन गर्ने पक्षमा छौं ।’

स्ववियु निर्वाचन गर्न आतुर

त्रिवि विद्यार्थी कल्याण तथा खेलकुद निर्देशनालयका निर्देशक पशुपति अधिकारीले स्ववियु निर्वाचन गर्नबारे प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवा र गृहमन्त्री बालकृष्ण खाँणसँग परामर्श भइरहेको बताए । ‘लामो समय स्ववियु निर्वाचन नभएकाले सरकारसँग हामी परामर्श गरिरहेका छा”, उनले भने ।

उनले त्रिवि पनि स्ववियु निर्वाचन गर्न आतुर रहेको बताए । ‘विद्यार्थीको आधिकारिक नेतृत्व नहुँदा त्रिवि र क्याम्पसको नीति निर्माण र व्यवस्थापनमा समस्या आइरहेको छ,’ उनले भने, ‘त्यसैले हामी जतिसक्दो चाँडो निर्वाचन गर्न आतुर छा ।’ निर्देशनालयका निर्देशक अधिकारीले स्ववियु निर्वाचनका सम्बन्धमा विद्यार्थी सङ्गठनसँग पनि निरन्तर छलफल गरिरहेको बताए ।

उनका अनुसार २०१९ सालबाट त्रिविमा विद्यार्थीको प्रतिनिधित्व हुँदै आएको थियो । अनेरास्ववियुका महासचिव समिक वडालले स्ववियु निर्वाचन गर्नका लागि आफ्नो संगठनले स्ववियु निर्वाचन परिचालन विभागसमेत गठन गरेको बताए ।